Potocki Artur (1850–1890), konserwatywny polityk galicyjski. Ur. 14 VI w Krzeszowicach, był synem Adama (zob.) i Katarzyny z Branickich (zob.), starszym bratem Andrzeja (zob.). P. początkowo uczył się w domu, a od r. 1864 uczęszczał do Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, gdzie w r. 1868 złożył egzamin dojrzałości. Mieszkał w Krzeszowicach, Łańcucie i Białejcerkwi (1863) lub podróżował z ojcem za granicę. W l. 1868–9 bez większego powodzenia uczył się w Paryżu (m. in. w konwikcie jezuitów) i brał lekcje śpiewu. W styczniu 1870 przeniósł się na wydział filozoficzny uniwersytetu wrocławskiego, był tam sekretarzem, a następnie prezesem polskiego Tow. Literacko-Słowiańskiego (1870–2) oraz sekretarzem Kółka Towarzyskiego Akademików Wrocławskich Narodowości Polskiej. Nauka szła mu ciężko, przerwał ją po śmierci ojca; odbył roczną służbę wojskową w pułku strzelców w Třeboň w Czechach, 1 XI 1873 przeszedł do rezerwy jako porucznik i zajął się administracją olbrzymich majątków własnych oraz dóbr krewnych (wg Wojciecha Dzieduszyckiego administrował ogółem 3 000 000 morgów ziemi). Cieszył się opinią wzorowego gospodarza. Dobra P-ego składały się z czterech kompleksów: Krzeszowice z przyległościami w pow. chrzanowskim, Mędrzechów w Tarnowskiem, Staszów w Król. Pol. oraz Biała Cerkiew na Ukrainie. W dobrach krzeszowickich miał kopalnie marmuru, galmanu, węgla kamiennego (Tenczynek, Siersza), huty cynkowe, gorzelnie, browary, cegielnie. Prowadził nowoczesne gospodarstwo rybne. W majątkach wołyńskich i ukraińskich miał cukrownie. Zamiłowany hodowca ryb i myśliwy, wspólnie z Adamem Sapiehą, Konstantym Branickim i Romanem Potockim założył «Współkę myśliwską». W r. 1883 opracował statut zapewniający wszystkim oficjalistom, ich wdowom i dzieciom, pensję emerytalną i wsparcie materialne. W r. 1873 na Wystawie Powszechnej w Wiedniu prezentował marmury krzeszowickie, galman, wyroby cynkowe z huty «Artur» (roczna produkcja 25 000 cetn. cynku), węgiel z kopalni «Katarzyna» i uzyskał liczne medale. W r. 1878 został członkiem honorowym Tow. Przemysłowców Polskich we Wrocławiu. W r. 1887 był prezesem Komitetu Wystawy Krajowej Rolniczo-Przemysłowej oraz Sztuk Pięknych w Krakowie, na której prezentował wyroby górnicze i konie oraz bydło ze swych majątków. Do zbiorów krzeszowickich przyłączył resztki biblioteki Potockich z Zatora.

 

Działalność polityczna P-ego związana była z jego pozycją w galicyjskim życiu społeczno-gospodarczym. Ojciec nakłonił go do śledzenia obrad sejmowych, co P. traktował jako ciężki obowiązek, potrafił jednak krytycznie i trafnie charakteryzować prace i dyskusje sejmowe. Wciągnięty do ściślejszej współpracy przez stańczyków, samodzielnej roli nie pełnił. Od 1 X 1875 był jednym ze współwłaścicieli „Czasu”, a od 1 VII 1880 wraz z Franciszkiem Kluczyckim został właścicielem jego drukarni. Działalność publiczną P. rozpoczął w r. 1875 jako członek Wydziału Rady Powiatowej w Chrzanowie; 12 VII 1884 został marszałkiem powiatu chrzanowskiego. W czerwcu 1878 brał udział w opracowywaniu „Expose” na temat spraw polskich i przekazywał pismo uczestnikom kongresu berlińskiego. W r. 1880 przyjmował cesarza Franciszka Józefa w pałacu «pod Baranami» w Krakowie. W r. 1881 został szambelanem cesarskim, a w r. 1889 dożywotnim członkiem Izby Panów. Przez kilka lat związany był przyjaźnią z arcyks. Rudolfem. Dn. 29 V 1883 został jednogłośnie wybrany na posła do Sejmu Krajowego z okręgu gmin wiejskich Chrzanów–Jaworzno–Krzeszowice. Dobry mówca, w sejmie działał w komisjach: budżetowej (sprawozdawca i przewodniczący, 1888), propinacyjnej, rybackiej (sprawozdawca i przewodniczący, 1885–7), powodziowej (1884). Przedstawiał wnioski i przemawiał w sprawach regulacji rzek, melioracji wodnych, finansów krajowych, budowy dróg i kolei. Poważną rolę odegrał w reformie prawa propinacji. Równocześnie brał udział w pracach rządowych komisji w Wiedniu (m. in. w r. 1888 dotyczących produkcji alkoholu w Austrii).

 

P. miał udział w zarządach licznych organizacji i instytucji. Od r. 1877 był członkiem Komitetu, a w l. 1887–9 prezesem Tow. Rolniczego w Krakowie, od r. 1884 członkiem Rady Nadzorczej, a w l. 1887–90 prezesem Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie. Był członkiem rad nadzorczych: od r. 1880 Länderbanku w Wiedniu, od r. 1887 Banku Galicyjskiego dla Handlu i Przemysłu w Krakowie, Galicyjskiego Tow. Kredytowego Ziemskiego w Krakowie. Należał do Galicyjskiego Tow. Łowieckiego (od r. 1876 członek Wydziału), Tow. Rybackiego w Krakowie (od r. 1880), Galicyjskiego Tow. Leśnego (od r. 1884 członek honorowy), Ornitologische Verein w Wiedniu (od 1 V 1883). W r. 1887 wspólnie z Władysławem i Jerzym Czartoryskimi oraz A. Sapiehą zorganizował «Komitet Galicyjski», wspomagający Bank Ziemski w Poznaniu, w celu skutecznej obrony przed kolonizacyjną polityką Bismarcka. W r. 1882 wszedł (na propozycję Józefa I. Kraszewskiego) do Rady Nadzorczej Macierzy Polskiej. Powszechne uznanie zyskało P-emu wyłożenie (w formie długoterminowego kredytu) sumy ok. 500 000 złr. na spłatę zadłużenia chłopów powiatów chrzanowskiego i krakowskiego, którym po krachu Banku Włościańskiego w r. 1884 groziła licytacja. Nie udały się natomiast jego zabiegi (podejmowane razem z A. Sapiehą) uzyskania od cesarza Franciszka Józefa pożyczki na załatwienie sprawy Banku Włościańskiego. W r. 1884 stał na czele Komitetu powodziowego i osobiście kierował akcją ratunkową w widłach Wisły i Sanu. Od r. 1881 zasiadał w krakowskiej Radzie Miejskiej. Kontynuując tradycję rodzinną był członkiem krakowskich instytucji charytatywnych: Tow. Dobroczynności oraz Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego. Należał do założycieli Tow. dla Upiększania Krakowa i Okolicy (1888), Tow. Sztuk Pięknych w Krakowie (1888), Tow. Tatrzańskiego (członek Wydziału), zasiadał w Zarządzie Tow. Muzycznego w Krakowie (1877).

 

P. nie stał się przywódcą stronnictwa jak jego ojciec, ale potrafił doprowadzić do ścisłej współpracy konserwatystów krakowskich i podolaków, przede wszystkim w Sejmie Krajowym. Mikołaj Zyblikiewicz i Kazimierz Grocholski darzyli go pełnym zaufaniem. Nie jednał P-emu popularności w Galicji lojalizm w stosunku do dworu i rządu wiedeńskiego. Przez kilka lat na życiu politycznym Galicji ciążył antagonizm między P-m a A. Sapiehą. Ostatecznie połączyła ich sprawa poznańskiego Banku Ziemskiego, a zwłaszcza przeciwdziałanie prowokacyjnemu spiskowi w Galicji (1887–8) w związku z kryzysem bułgarskim przy udziale wojskowych czynników austriackich. W tej sprawie P. interweniował u cesarza Franciszka Józefa. Dwukrotnie przewodniczył P. polskim pielgrzymkom do Rzymu. Wraz z Janem Matejką przekazał w r. 1883 (z okazji dwusetlecia odsieczy wiedeńskiej) papieżowi obraz: Sobieski pod Wiedniem, który na jego zlecenie skopiował w srebrze Józef Hakowski dla katedry Wawelskiej. W r. 1888 przewodniczył pielgrzymce na jublieusz Leona XIII. Zmarł 26 III 1890 w Krzeszowicach na raka gardła, pochowany został w grobach rodzinnych w kościele krzeszowickim.

 

Żonaty od r. 1877 z Różą z Lubomirskich (13 IV 1860–12 V 1881), córką Eugeniusza i Róży z Zamoyskich, miał P. córki: Różę (ur. 6 V 1878), żonę Macieja Radziwiłła, oraz Zofię (ur. 18 IV 1879), żonę Zdzisława Tarnowskiego.

 

 

 

Podob. w: Dębicki L., Tarnowski S., Artur hr. Potocki, Wspomnienia pośmiertne, Kr. 1890; – Oesterr. Biogr. Lexikon, 1981 Lf. 38; Borkowski J. Dunin, Polacy dygnitarzami austriackimi, Lw. 1890; Słown. Pracowników Książki Pol.; – Achremowicz E., Żabski T., Towarzystwo Literacko-Słowiańskie we Wrocławiu 1836–1886, Wr. 1973; Kieniewicz S., Adam Sapieha, Lw. 1939; Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. św. Anny; Lippoman J. A., Pamiętnik Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego za czas od r. 1845 do 1895, Kr. 1898 s. 48 (podob.), 49–51, 112–14; Łazuga W., Michał Bobrzyński, W. 1982; Mrazek J., Monografia Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie, Kr. 1886 s. 351, 352, 368, 277; – Chłędowski K., Pamiętniki, Kr. 1957; Dzieduszycki W., Listy ze wsi, Lw. 1890 II 195–6; Giller A., Polacy na Wystawie Powszechnej w Wiedniu 1873 r., Lw. 1873 I 156, II 19, 139, 246; Hahn S., Reichsrath-Almanach für die Session 1885/1886, Prag 1886; Koźmian S., Pisma polityczne, Kr. 1903 s. 510–11, 552; Kossak W., Wspomnienia, W. 1973; Księga emerytalna dla oficjalistów, Kr. 1898; Markiewicz W., Duplika spadkobierców śp. Artura hr. Potockiego, Kr. 1893; Mieroszowscy S. i S., Wspomnienia lat ubiegłych, Kr. 1904; Nowolecki A., Pamiątka podróży cesarza Franciszka Józefa I po Galicji, Kr. 1881; Popiel P., Pamiętniki (1807–1892), Kr. 1927; Potocka A., Mój pamiętnik, W. 1973; Spraw. stenogr. sejmu krajowego galicyjskiego, 1883–9; Szematyzmy Król. Galicji, 1875–90; W sprawie Banku Ziemskiego, Kr. 1888; – „Czas” 1889 nr 126, 1890 nr 72, 79, 120; „Gaz. Lwow.” 1890 nr 71, 72; „Gaz. Narod.” 1890 nr 72–4, 79; „Kłosy” 1890 nr 1293 s. 231, 236 (fot.); „Nowa Reforma” 1890 nr 71–4; „Przegl. Pol.” 1890 t. 96 s. 439–59; „Tyg. Illustr.” 1890 nr 13 s. 196 (rys.), nr 14 s. 215; – Arch. Państw. w Kr.: AKP sygn. 369, 378, 446, 534, 552–559; B. Jag.: rkp. 6527, 7891, 8076; B. Ossol.: rkp. 6222, 7182, 11787, 13659; B. PAN w Kr.: 4691, 6433, 7143, 7205, 7971 (fot.).

 

Jerzy Zdrada

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.